ΦΤΩΧΕΙΑ

Γράφει ο Αλέξις ντε Τοκβίλ στο βιβλίο του «Μνημόνιο για τη φτώχεια»: διαβάστε τα βιβλία που έχουν γραφτεί στην Αγγλία για τη φτώχεια. Μελετήστε τις έρευνες του Βρετανικού Κοινοβουλίου. Μια και μόνη διαμαρτυρία θα ακουστεί. Ολοι θρηνούν για την εξευτελιστική κατάσταση στην οποία έχουν φτάσει οι κατώτερες τάξεις της χώρας. Ο αριθμός των παιδιών εκτός γάμου αυξάνεται ιλιγγιωδώς. Το ίδιο και οι εγκληματίες. Οι άποροι πολλαπλασιάζονται με συγκλονιστικό ρυθμό, ενώ το πνεύμα της αποταμίευσης φαντάζει όλο και πιο ξένο για τον φτωχό. Ενώ στο υπόλοιπο κράτος εξαπλώνεται ο διαφωτισμός και τα ήθη εξημερώνονται, ο φτωχός οπισθοχωρεί. Θα έλεγε κανείς ότι υποχωρεί στη βαρβαρότητα και μοιάζει να προσεγγίζει τον πρωτόγονο άνθρωπο. Αγγλία, 1833!

Αγγλία 2010 ! Η ιστοσελίδα Fight Poverty ζητάει από φίλους να γράψουν κάτι για τη φτώχεια στη χώρα τους. Ο Ντέιβιντ διερωτάται: «Φτώχεια και πείνα σήμερα στην Αγγλία; Τι θα μπορούσα, άραγε, να γράψω; Ως πρόσφατα ήξερα για τις φιλανθρωπικές οργανώσεις που βοηθούν τους φτωχούς. Κάποια φορά μάλιστα βοήθησα σε συσσίτιο έξω από το Λονδίνο. Τώρα, αναγκάζομαι να ψάξω τα στατιστικά στοιχεία για να δω τι; Στη Μεγάλη Βρετανία, ένας στους πέντε πολίτες ζει σε συνθήκες φτώχειας. Η πατρίδα μου παίρνει εύσημα για το ποσοστό των ανθρώπων που ζουν με σχετικά χαμηλό εισόδημα: από τα 27 κράτη-μέλη της Ε. Ε. μόνον τα πέντε έχουν υψηλότερα ποσοστά από τη Βρετανία. Για όσους απορούν, ναι, το ποσοστό στη Βρετανία είναι διπλάσιο από αυτό της Ολλανδίας και μιάμιση φορά μεγαλύτερο από εκείνο της Γαλλίας και της Γερμανίας». Το κείμενο τουΝτέιβιντ έχει ανατριχιαστικές λεπτομέρειες. Μου κέντρισε ωστόσο το ενδιαφέρον επειδή η δική μας χώρα εισέρχεται σιγά σιγά σε σκονισμένες ατραπούς, προορισμένες ίσως να οδηγήσουν πολλούς στα χαμηλότερα επίπεδα της φτώχειας. Εκεί όπου τα συσσωρευμένα χρέη και οι αναθυμιάσεις από τα λάθη ακινητοποιούν τον νου και προδιαγράφουν την απώλεια σε γιγαντοοθόνη.

Η νεαρή Esther Dufloείναι καθηγήτρια στο ΜΙΤ. Προ τριετίας ίδρυσε το Εργαστήρι κατά της Φτώχειας. HEsther δίνει την εντύπωση νεαρής φοιτήτριας. Κυκλοφορεί αμακιγιάριστη, ντυμένη πολύ απλά και μιλάει πολύ για την οικονομία. Οχι όμως σαν όλους τους άλλους. Δεν παλεύει με τα γνωστά μαθηματικά μοντέλα που λένε ότι οι πλούσιες χώρες οφείλουν να προσφέρουν το 1%, το 2% ή το 5% του πλούτου τους στις φτωχές χώρες. Πατάει πάνω στο σανίδι της οικονομίας για να μετρήσει το μάξιμουμ της δύναμης των αναπτυξιακών προγραμμάτων. Ενας οικονομολόγος, λέει, πρέπει να βρίσκεται πλησιέστερα στον υδραυλικό και μακρύτερα από τον γιατρό! ΗEsther Duflo ταξιδεύει στην Ινδία, στην Κένυα, στο Μαρόκο, στη Μαδαγασκάρη και επιστρέφει στη Γαλλία για να σαγηνεύσει τους ακαδημαϊκούς κύκλους. Η «Μοντ» την τιμά, απονέμοντάς της τον τίτλο της νεώτερης οικονομολόγου. Η «Λιμπερασιόν» δημοσιεύει συχνά τις εργασίες της. Ο Μπιλ Γκέιτς την έχει προσκαλέσει σε δείπνο. Ο Κλίντον δηλώνει εντυπωσιασμένος και η Παγκόσμια Τράπεζα χρησιμοποιεί αρκετά από τα προγράμματά της.

Ποιος είναι, όμως, ο πυρήνας της σκέψης τηςEsther Duflo, που κάποιοι την τοποθετούν στον αντίποδα του Τζέφρι Σακς, του οικονομολόγου που λέει ότι η φτώχεια μπορεί να εξαλειφθεί σε 20 χρόνια, αρκεί να βοηθήσουν οι πλούσιες χώρες; Στο βιβλίο της «Η πάλη κατά της φτώχειας» (εκδ. Πόλις), η Esther Dufloαποφεύγει τα μαθηματικά μοντέλα. Της πηγαίνουν καλύτερα οι εμπειρικές μέθοδοι. «Βάζοντας φοιτητές στα εργαστηριακά πειράματα να παίξουν το παίγνιο του δικτάτορα ή το παίγνιο των δημοσίων αγαθών καταλήξαμε στο συμπέρασμα ότι τα άτομα δεν συμπεριφέρονται με λογική homo economicus. Βέβαια, στο εργαστήρι, ο υπεύθυνος του προγράμματος μπορεί να ελέγχει με ακρίβεια τις συνθήκες και να ζητά από εκείνους που συμμετέχουν, να εκτελούν παράτολμες εργασίες. Η ευελιξία όμως του εργαστηρίου λειτουργεί σε βάρος του ρεαλισμού. Τα πειράματα στην πράξη επιβάλλουν αυστηρούς περιορισμούς, γιατί οφείλουμε να υποκύψουμε στους εκάστοτε ηθικούς κανόνες. Αλλά πιστέψτε με: τα πειράματα στην πράξη διαθέτουν ανατρεπτική δύναμη. Υποχρεώνουν τους επιστήμονες να αποδέχονται την αντίρρηση και την έκπληξη. Κατά τη γνώμη μου, αυτή είναι η πραγματική δύναμή τους και συγχρόνως η ευκαιρία να προχωρήσουν μαζί η επιστήμη και ο αγώνας κατά της φτώχειας».

«Στόχος μου είναι να ασκώ τα οικονομικά ως αληθινά κοινωνική επιστήμη. Μια επιστήμη του ανθρώπου, με όλο τον πλούτο της. Αλλά και μια επιστήμη ανθρωπιστική, εύθραυστη, σεμνή. Λόγος ύπαρξης για μένα είναι να συμμετέχω στην επίπονη οικοδόμηση της γνώσης κατά της φτώχειας».

Δεν ξέρω αν βοηθούν τέτοιες κουβέντες, αλλά καμιά φορά μοιάζουν με τις πολύχρωμες λωρίδες του ουράνιου τόξου, για λίγο μόνο και ως προπομπός αυτού που μέλλει να ακολουθήσει.