Μια ματιά στην Ευρώπη του μέλλοντος

Θανάσης Ζεκεντές Η οικονομική κατάσταση έχει εγκλωβίσει τη συζήτηση και τη σκέψη για το μέλλον της Ευρώπης αποκλειστικά στην υπέρβαση της κρίσης χρέους και της κρίσης του χρηματοπιστωτικού συστήματος. Είναι άραγε αυτός ο σωστός δρόμος; Αντιμετωπίζουμε το πραγματικό πρόβλημα της Ευρώπης ή μήπως αντιμετωπίζουμε τα αποτελέσματα της χαλαρής δομής της Ευρώπης; Η Ευρώπη σήμερα αντιμετωπίζει θεμελιώδη προβλήματα διάγνωσης των αιτίων της κρίσης, σχεδιασμού και υλοποίησης των ενδεδειγμένων μέτρων και οραματισμού για το μέλλον της. Οι δημιουργοί της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Άνθρακα και Χάλυβα, της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας, της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Ευρωζώνης διαπνέονταν από το αίσθημα της Ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Η υπέρβαση των μεταπολεμικών εχθροτήτων, των εθνικών ιδιαιτεροτήτων και των κυβερνητικών ανταγωνισμών δεν ήταν μια διαδικασία που επιτεύχθηκε απλά και χωρίς αμοιβαίες υποχωρήσεις. Το όραμα μιας μεγάλης, ανοικτής, δημιουργικής, συνεκτικής και σύγχρονης Ευρώπης ενέπνευσε τους ηγέτες που σχεδίασαν και προώθησαν την ιδέα της ενιαίας Ευρώπης. Διαχρονικά έγιναν σημαντικά βήματα και παρά τις καθυστερήσεις και τις επιμέρους συγκρούσεις μέσα από τη σύνθεση, την ομοφωνία και τη συνεργασία η Ευρώπη προχώρησε και βοήθησε τις χώρες μέλη της να προχωρήσουν στα ζητήματα της διαφάνειας, των κοινωνικών δικαιωμάτων και των μεταρρυθμίσεων. Η παγκόσμια κρίση του 2008 αποτελεί για την Ευρώπη μια μεγάλη δοκιμασία. Είναι αναμφίβολα η κρισιμότερη στιγμή στη βραχύβια ιστορία της Ενωμένης Ευρώπης που θα κρίνει αν η Ευρώπη θα παραμείνει προσηλωμένη στην πορεία της Ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης ή τα εθνικά συμφέροντα και οι οικονομικές σκοπιμότητες θα ανατρέψουν το όραμα της μεγάλης ανοικτής Ευρωπαϊκής οικογένειας. Η Ευρώπη δεν είναι μόνη της στο παγκόσμιο στερέωμα. Η οικονομική κρίση του 2008 σηματοδοτεί την ανατροπή των παγκόσμιων οικονομικών ισορροπιών. Νέες δυνάμεις αναδεικνύονται στον παγκόσμιο οικονομικό χάρτη βελτιώνοντας τη συμμετοχή τους στο παγκόσμιο Α.Ε.Π. Οι οικονομικά αναπτυγμένες οικονομίες χαρακτηρίζονται πλέον από χαμηλά ποσοστά ανάπτυξης, μικρά ποσοστά αποταμίευσης και υψηλό δημόσιο χρέος. Αντίθετα οι ταχύτατα αναπτυσσόμενες  οικονομίες του πλανήτη, όπως είναι η Κίνα, η Ινδία, η Βραζιλία κ.α. έχουν εκρηκτικούς ρυθμούς ανάπτυξης, μεγάλα ποσοστά αποταμίευσης, χαμηλό δημόσιο χρέος και θετικό ισοζύγιο πληρωμών.    Οι αναπτυγμένες οικονομίες του πλανήτη ήταν για πολλά χρόνια οι παγκόσμιοι παραγωγοί. Κατείχαν τα μέσα παραγωγής, εκμεταλλεύονταν τους πλουτοπαραγωγικούς πόρους των αναπτυσσόμενων χωρών και δημιουργούσαν υψηλές υπεραξίες που επέτρεπαν στους κατοίκους τους να έχουν ένα υψηλό βιοτικό επίπεδο. Ο οικονομικός μετασχηματισμός των αναπτυσσόμενων χωρών, με την αξιοποίηση των συγκριτικών τους πλεονεκτημάτων, όπως είναι τα φθηνά εργατικά χέρια και οι φθηνές πλουτοπαραγωγικές πηγές των χωρών αυτών, σε συνδυασμό με τον εγχώριο προστατευτισμό, την επένδυση στην έρευνα και ανάπτυξη, δημιούργησαν τις προϋποθέσεις για να μεταφερθεί η παγκόσμια παραγωγή από τις ακριβές αναπτυγμένες στις φθηνές αναπτυσσόμενες οικονομίες του πλανήτη. Με τις αναπτυσσόμενες χώρες να αναπτύσσονται 4% ταχύτερα από τις αναπτυγμένες, γίνεται σαφές πως η συμμετοχή των αναπτυσσόμενων οικονομιών, που σήμερα υπολείπεται των αναπτυγμένων στο παγκόσμιο ΑΕΠ, θα ανατραπεί υπέρ τους. Η συνολική συμμετοχή των αναπτυγμένων χωρών στο παγκόσμιο ΑΕΠ θα μειωθεί από 64,6% το 2011 σε 58,9% το 2016 (πρόβλεψη του ΔΝΤ). Ειδικότερα, το ΑΕΠ της Ευρωζώνης ως ποσοστό του παγκόσμιου ΑΕΠ για την ίδια περίοδο αναφοράς θα μειωθεί από 18,8% σε 16,4%. Με δεδομένο πως οι κάτοικοι της Ευρωζώνης είναι λίγο πάνω από το 4% του παγκόσμιου πληθυσμού είναι σαφές πως παρά την προβλεπόμενη μείωση της συμμετοχής της Ευρωζώνης στο παγκόσμιο Α.Ε.Π. ο μέσος κάτοικος της Ευρωζώνης έχει 4 φόρες υψηλότερο εισόδημα από το μέσο κάτοικο του πλανήτη, γεγονός που ερμηνεύει το γιατί η Ευρώπη είναι μαγνήτης μεταναστών. Η διατήρηση της θέσης της Ευρώπης στο παγκόσμιο οικονομικό στερέωμα δεν θα είναι εύκολη υπόθεση και σίγουρα η ύπαρξη της Ευρωζώνης είναι πρωταρχικής σημασίας για να μπορέσουν οι Ευρωπαίοι να ανταγωνιστούν τις ανερχόμενες χώρες. Η Ο.Ν.Ε. (Οικονομική και Νομισματική Ένωση) ως σύλληψη ήταν πρωτοποριακή. Δημιούργησε μια ενιαία και μεγάλη ευρωπαϊκή αγορά όπου τα προϊόντα διακινούνται ελεύθερα και οι συναλλαγές γίνονται με ένα ενιαίο νόμισμα, το Ευρώ. Η ενιαία αγορά εκμηδένισε το κόστος μετατροπής συναλλάγματος, ενώ εξάλειψε τις επιβαρύνσεις από δασμούς και τους περιορισμούς εμπορίου, ευνοώντας την ανάπτυξη του ενδοευρωπαϊκού εμπορίου. Το 2002 το Ευρώ αντικατέστησε τα εθνικά νομίσματα 12 χωρών της Ε.Ε., ενώ σήμερα 17 από τα 27 κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης χρησιμοποιούν το Ευρώ ως νόμισμά τους (Βέλγιο, Γερμανία, Εσθονία, Ιρλανδία, Ελλάδα, Ισπανία, Γαλλία, Ιταλία, Κύπρος, Λουξεμβούργο, Μάλτα, Ολλανδία, Αυστρία, Πορτογαλία, Σλοβενία, Σλοβακία και Φινλανδία). Η Ο.Ν.Ε. αθροιστικά για τις χώρες της Ευρωζώνης έχει λειτουργήσει θετικά. Έχει προσφέρει μια μεγάλη οικονομική αγορά όπου μπορούν οι μεγάλες επιχειρήσεις των ισχυρών κρατών να επιτύχουν οικονομίες κλίμακας και να αυξήσουν την ανταγωνιστικότητα των προϊόντων τους. Είναι σε όφελος της Ο.Ν.Ε. να στηρίξει τις χώρες που έχουν αυτή τη στιγμή σημαντικά προβλήματα, όπως η Ελλάδα, η Ιρλανδία, η Πορτογαλία, η Ισπανία και η Ιταλία. Ωστόσο, τα ίδια προβλήματα θα εμφανιστούν μακροπρόθεσμα ξανά, ίσως και σε περισσότερες χώρες. Άλλωστε, το φαινόμενο αυτό δεν είναι μόνο Ευρωπαϊκό. Στις Η.Π.Α. υπάρχουν φτωχές και πλούσιες πολιτείες. Πολιτείες όπως η Καλιφόρνια και το Ουισκόνσιν αντιμετωπίζουν οξύ δημοσιονομικό πρόβλημα, ωστόσο έχουν σε περίπτωση χρεωκοπίας την κάλυψη της ομοσπονδιακής κυβέρνησης των Η.Π.Α. Άρα, γίνεται πλέον σαφές ότι η Ε.Ε. πρέπει να προχωρήσει στην επόμενη φάση της οικονομικής της ενοποίησης. Η Ε.Ε. σήμερα έχει μόνο ενιαία νομισματική πολιτική και μάλιστα με την ΕΚΤ (Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα) δέσμια του κανόνα διατήρησης του χαμηλού πληθωρισμού. Η δημοσιονομική πολιτική και το σύνολο των δημόσιων δαπανών ασκείται από τα κράτη – μέλη. Προκειμένου να στηρίξει την Ο.Ν.Ε., η Ε.Ε. θα πρέπει να διαμορφώσει μια ενιαία ευρωπαϊκή οικονομική και κοινωνική πολιτική. Με τον τρόπο αυτό οι πλούσιες χώρες θα συνεχίσουν να απολαμβάνουν μια μεγάλη ελεύθερη αγορά και οι φτωχές χώρες θα λαμβάνουν ως αντάλλαγμα ένα δίκτυ ασφαλείας για τη συμμετοχή τους στην κοινή αγορά. Η Ευρώπη του μέλλοντος για να παραμείνει ενωμένη θα πρέπει να έχει ισχυρή και παρεμβατική ΕΚΤ αλλά και ενιαία δημοσιονομική πολιτική όχι τόσο σε σχέση με τα ελλείμματα – πλεονάσματα, όπως θέλει η Γερμανία, όσο σε σχέση με το φορολογικό καθεστώς (συντελεστές άμεσων και έμμεσων φόρων) και τις κατηγορίες δημοσίων και ασφαλιστικών δαπανών (όρια συνταξιοδότησης και προϋποθέσεις χορήγησης μεταβιβαστικών πληρωμών).  Σήμερα είναι η ώρα η Ευρώπη να ξεπεράσει τις εθνικές σκοπιμότητες και να ξεκινήσει την πορεία της προς την επόμενη φάση της ολοκλήρωσης της, τη μετατροπή της από συνομοσπονδία σε ομοσπονδία, ώστε να μπορέσει να κρατήσει την Ο.Ν.Ε. ζωντανή σε όφελος όλων Ευρωπαίων πολιτών. Η Ενωμένη Ευρώπη ή θα προχωρήσει την πορεία της οικονομικής ενοποίησης της ή θα παραμείνει έρμαιο της ύφεσης η οποία τελικά μπορεί να οδηγήσει στην ανακοπή της πορείας ενοποίησης με τον κίνδυνο της διάλυσης να φαίνεται πιο έντονος παρά ποτέ.   Ο Θανάσης Ζεκεντές είναι οικονομολόγος, MSc