Κρίση Ιδεολογίας του Δυτικού Καπιταλισμού

Κρίση Ιδεολογίας του Δυτικού Καπιταλισμού
του Τζόζεφ ΣτίγκλιτζΣάββατο, 6 Αυγούστου 2011
Αποστολή Εκτύπωση Μέγεθος κειμένου Μοιραστείτε το:
Εδώ και λίγα μόλις χρόνια, μια πανίσχυρη ιδεολογία -η πίστη στις ελεύθερες και αχαλίνωτες αγορές- οδήγησε τον κόσμο στο χείλος της καταστροφής. Ακόμα και τις μέρες της δόξας του, από τις αρχές του 1980 ως το 2007, ο αμερικανικού τύπου απορυθμισμένος καπιταλισμός αύξησε την υλική ευημερία μόνο στους πλουσιότατους των πλουσιότερων κρατών του κόσμου. Πράγματι, κατά τη διάρκεια της τριακονταετούς επικυριαρχίας αυτής της ιδεολογίας, η πλειοψηφία των Αμερικανών είδε τα εισοδήματά της να μειώνονται ή να βαλτώνουν. Επιπλέον, αυτού του είδους η ανάπτυξη των Ηνωμένων Πολιτειών δεν ήταν οικονομικά βιώσιμη. Με τόσο μεγάλο μέρος του εισοδήματος των ΗΠΑ να καταλήγει σε τόσο λίγους, η ανάπτυξη δεν μπορούσε συνεχιστεί παρά μόνο διαμέσου της αύξησης της κατανάλωσης και της διόγκωσης του χρέους. Συγκαταλεγόμουν ανάμεσα σε όσους ήλπιζαν πως με κάποιον τρόπο η οικονομική κρίση θα δίδασκε τους Αμερικανούς (και τους υπόλοιπους) ένα μάθημα για την ανάγκη μεγαλύτερης ισότητας, ισχυρότερης ρύθμισης, και καλύτερης εξισορρόπησης μεταξύ κράτους και αγορών.
Αλίμονο, δε συνέβη αυτό! Αντιθέτως αναστηλώθηκε η δεξιά οικονομική άποψη που όπως πάντα είναι ενεργούμενο ιδεοληψιών και ειδικών συμφερόντων, με αποτέλεσμα να απειλείται εκ νέου η παγκόσμια οικονομία -ή τουλάχιστο η αμερικανική και η ευρωπαϊκή, όπου οι αντιλήψεις αυτές συνεχίζουν να ανθούν. Στις ΗΠΑ, αυτή η δεξιά αναβίωση, της οποίας οι οπαδοί οφθαλμοφανώς επιχειρούν τώρα να παραβιάσουν τους νόμους των μαθηματικών και της οικονομίας, απείλησαν να οδηγήσουν τη χώρα σε χρεοκοπία και στάση πληρωμών. Όποτε το κογκρέσο ψηφίζει δαπάνες που υπερβαίνουν τα έσοδα, δημιουργείται ένα έλλειμμα, που κάπως πρέπει να χρηματοδοτηθεί. Αλλά αντί να συμβάλει στην προσεκτική εξισορρόπηση των χρήσιμων κρατικών δαπανών και της ανάλογης φορολογίας που θα καλύπτει τις δαπάνες αυτές, η δεξιά θέλει πάση θυσία να «παγώσει» τις δαπάνες, ώστε αναγκαστικά οι δαπάνες να περιοριστούν στα υφιστάμενα έσοδα. Αυτό αφήνει ανοικτό το ζήτημα ποιες δαπάνες έχουν προτεραιότητα... Αν δεν είναι οι δαπάνες για εξυπηρέτηση του χρέους, η χρεοκοπία είναι αναπόφευκτη. Παράλληλα όμως, η περικοπή κρατικών δαπανών τώρα -εν μέσω μια συνεχιζόμενης κρίσης που την προκάλεσε η ιδεολογία των αχαλίνωτων αγορών- αναπόφευκτα θα επιταχύνει την οικονομική καταβύθιση. Εδώ και μια δεκαετία, καταμεσής στην άνθηση της οικονομίας, οι Ηνωμένες Πολιτείες παρουσίαζαν ένα τόσο πελώριο πλεόνασμα, που... απειλούσε να εκμηδενίσει το δημόσιο χρέος. Αλλά χάρη σε μη-βιώσιμες περικοπές φόρων για τους πλούσιους, σε μια σειρά πολέμων και στην εκτίναξη στα ύψη του κόστους της ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης, που οφείλεται εν πολλοίς στη δέσμευση του Τζορτζ Μπους (George W. Bush) να επιτρέψει στις φαρμακοβιομηχανίες να ορίζουν ανεξέλεγκτα τις τιμές των φαρμάκων, ακόμα κι αν αυτά πληρώνονταν από το δημόσιο, πολύ σύντομα τα πελώρια πλεονάσματα μετατράπηκαν σε πρωτοφανή ελλείμματα, που αποτελούσαν μεταπολεμικό ρεκόρ. Η θεραπεία για την αντιμετώπιση του αμερικανικού ελλείμματος συνδέεται απολύτως με αυτή τη διάγνωση:ξαναστρώστε την Αμερική στη δουλειά τονώνοντας την οικονομία·τερματίστε τους απερίσκεπτους πολέμους·περιορίστε τις στρατιωτικές και φαρμακευτικές δαπάνες· κιαυξήστε τους φόρους, τουλάχιστο για τους πολύ πλούσιους.Αλλά η δεξιά δε θέλει τίποτα απ' αυτά. Αντιθέτως, πιέζει για ακόμα περισσότερες φορολογικές ελαφρύνσεις των επιχειρήσεων και των πλουσίων, παράλληλα με μεγαλύτερες περικοπές στις δαπάνες στις επενδύσεις και τις κοινωνικές παροχές, πράγματα δηλαδή που θέτουν εν κινδύνω το μέλλον της αμερικανικής οικονομίας και κουρελιάζουν ό,τι έχει απομείνει από το κοινωνικό συμβόλαιο. Εντωμεταξύ, ο αμερικανικός χρηματοπιστωτικός τομέας μάχεται σκληρά για να αποτινάξει κάθε ρύθμιση, ώστε να μπορέσει ανενόχλητα να επιστρέψει στις παλιές, του και τόσο καταστροφικές ανέμελες πρακτικές του. Στην Ευρώπη τα πράγματα δεν είναι πολύ καλύτερα. Καθώς η Ελλάδα και οι υπόλοιποι αντιμετωπίζουν κρίση, η αγωγή du jour που τους παρέχεται δεν είναι παρά μια σειρά από μακροχρόνια προγράμματα λιτότητας και μαζικές ιδιωτικοποιήσεις, που το μόνο που θα κατορθώσουν είναι να καταστήσουν τα κράτη που την υιοθετούν πιο αδύναμα και ευάλωτα. Αυτή η αγωγή απέτυχε στην ανατολική Ασία, απέτυχε στη λατινική Αμερική και αλλού, και θα αποτύχει και στην Ευρώπη, με τη σειρά της. Η αλήθεια είναι πως απέτυχε ήδη στη Λετονία, την Ιρλανδία και την Ελλάδα. Υπάρχει εναλλακτική λύση: μια αναπτυξιακή στρατηγική με την υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) και του «διεθνούς νομισματικού ταμείου» (ΔΝΤ). Η ανάπτυξη θα αποκαταστήσει την εμπιστοσύνη πως η Ελλάδα θα κατορθώσει να αποπληρώσει τα χρέη της, οδηγώντας σε μείωση τα επιτόκια δανεισμού της, και αφήνοντας δημοσιονομικά περιθώρια για περισσότερες παραγωγικές επενδύσεις. Από μόνη της η ανάπτυξη αυξάνει τα φορολογικά έσοδα και μειώνει την ανάγκη για κοινωνικές δαπάνες σαν τα επιδόματα ανεργίας. Και η αυτοπεποίθηση που παράγει η διαδικασία αυτή, οδηγεί σε περαιτέρω ανάπτυξη. Δυστυχώς, οι χρηματαγορές και οι δεξιοί οικονομολόγοι αναλύουν την κατάσταση εντελώς ανάποδα: θεωρούν πως η λιτότητα παράγει εμπιστοσύνη που με τη σειρά της θα οδηγήσει σε ανάπτυξη. Αλλά η λιτότητα υπονομεύει την ανάπτυξη και χειροτερεύει τη δημοσιονομική θέση των κυβερνήσεων -ή πάντως δε τη βελτιώνει όσο υπόσχονταν οι συνήγοροι των υφιστάμενων θεραπευτικών αγωγών. Είτε έτσι, είτε αλλιώς, η εμπιστοσύνη υπονομεύεται, και τίθεται σε κίνηση ένας φαύλος οικονομικός κύκλος. Αλλά χρειαζόμαστε στ' αλήθεια ακόμα ένα δαπανηρό πείραμα για να δοκιμάσουμε ιδέες που έχουν ήδη επανειλημμένα αποτύχει; Δεν το χρειαζόμαστε, αλλά όλα δείχνουν πως μολοταύτα θα αναγκαστούμε να υποστούμε, άλλο ένα. Η αποτυχία της Ευρώπης ή των Ηνωμένων Πολιτειών να επιστρέψουν σε μια ρωμαλέα ανάπτυξη θα ήταν αρνητική για την παγκόσμια οικονομία. Η αποτυχία και των δύο όμως, θα ήταν καταστροφική έστω και αν οι αναδυόμενες οικονομίες κατόρθωσαν να πετύχουν αυτοδύναμη ανάπτυξη. Και δυστυχώς, αν δεν επικρατήσει μεγαλύτερη σωφροσύνη, ο κόσμος προς τα εκεί ακριβώς κατευθύνεται.