Γεφυρώνοντας το χάσμα μεταξύ του «εγώ» και του «εμείς»

Το επίπεδο ευτυχίας ενός ανθρώπου ποτέ δεν είναι ασύνδετο με το μέσο επίπεδο ευτυχίας της ευρύτερης κοινότητας στην οποία ανήκει. Όσο κι αν ο ατομισμός και η εγωπάθεια ήταν και παραμένουν κυρίαρχα προβλήματα στη λειτουργία της κοινωνίας, οι συμπεριφορές που επικεντρώνονται στην προσωπική ανέλιξη εις βάρος του κοινωνικού συνόλου τελικά δεν αναβαθμίζουν ουσιαστικά το επίπεδο ευτυχίας ενός ανθρώπου. Μπορεί ένας άνθρωπος πρόσκαιρα να νομίζει ότι θα βρει με αυτό τον τρόπο το δρόμο του προς την ολοκλήρωση, αλλά αργά ή γρήγορα συνειδητοποιεί το μάταιο του ατομισμού, ή πεθαίνει ακόμα αναζητώντας …
Όλες οι κοινωνίες θέτουν ρητούς και άρρητους κανόνες προκειμένου να γεφυρώνουν το χάσμα μεταξύ του «εγώ» και του «εμείς». Οι κανόνες αυτοί είναι αναγκαίοι γιατί λίγοι άνθρωποι και μετά από κάποιο επίπεδο ωρίμανσης φθάνουν σε επαρκές επίπεδο αυτογνωσίας και συνείδησης ώστε να μπορούν να ενσωματώνουν στην καθημερινότητά τους το κυνήγι της προσωπικής τους ευτυχίας μέσα από την συλλογική ανάταση. Ως εκ τούτου χρειαζόμαστε πιο άμεσα ερεθίσματα, τα οποία να οδηγούν τις συμπεριφορές μας προς το κοινό όφελος.
Για το σκοπό αυτό, εδώ και χιλιάδες χρόνια, οι οργανωμένες κοινωνίες έχουν υιοθετήσει δυο απλούστατους μηχανισμούς: την επιβράβευση των συμπεριφορών που αξίζουν τη μίμηση και συμβάλλουν στη ευρύτερη αναβάθμιση και την αποθάρρυνση των ενεργειών και πρακτικών που προσβάλλουν τους υπόλοιπους, μειώνουν την ευτυχία του συνόλου και λειτουργούν ως αρνητικά πρότυπα. Έτσι λειτουργούν οικογένειες, σχολεία, επιχειρήσεις, κράτη κλπ. Σε αυτό το μηχανισμό επιστρατεύεται το χρήμα, η δικαιοσύνη και μια σειρά από άλλους οργανωμένους και άτυπους θεσμούς αλλά και διαδεδομένες πρακτικές. Ασφαλώς οι περισσότερες δομές αυτού του είδους είναι ατελείς, ωστόσο δίνουν μια κατεύθυνση στην κοινωνία και οδηγούν την πλειονότητα των ανθρώπων σε πρακτικές προς το συλλογικό συμφέρον.
Τα παραπάνω ίσως φαντάζουν για εμάς τους έλληνες … ουτοπικά. Κι όμως αυτές οι έννοιες μελετήθηκαν πρώτη φορά συστηματικά σε αυτή τη γωνιά της γης. Όμως κατά τις τελευταίες δεκαετίες η κοινωνία μας υπέστη μεγάλες ανατροπές στα πρότυπα, τις αξίες και τα ιδανικά της. Υπήρξε πλήρης αναστροφή των συμπεριφορών που ανταμείβονται και αυτών που τιμωρούνται εντός ή εκτός εισαγωγικών. Κάπως έτσι φθάσαμε η επιχειρηματικότητα να ταυτίζεται με τη διαπλοκή και τη διαφθορά. Κάπως έτσι δημιουργήθηκαν τα νέα «πρότυπα» του μάγκα Ελληνάρα .
Αυτή είναι και η πραγματική αιτία της κρίσης που τα τελευταία χρόνια με δραματικό τρόπο ζούμε. Αυτή είναι η πηγή της δυστυχίας που βιώνουμε. Η πρόκληση που καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε είναι η επαναφορά των αρχέγονων μηχανισμών επιβράβευσης και αποθάρρυνσης συμπεριφορών με γνώμονα τη συλλογική ευτυχία. Η ροή του χρήματος και γενικότερα το οικονομικό σκέλος της υπόθεσης είναι μόνο μια από τις χορδές του συστήματος που πρέπει επιτέλους να χορδίσουμε. Ας το πράξουμε επιτέλους γνωρίζοντας ότι η «χορδίζω» δεν σημαίνει απαραίτητα τεντώνω μέχρις εσχάτων. Οι χορδές ενίοτε σπουν … Και ας μην ξεχνούμε ότι κανένα μουσικό όργανο δεν αποδίδει αρμονικό ήχο αν χορδίσουμε μόνο μια από τις χορδές του.

Σεραφείμ Κοτρώτσος